Kırım ve Kurutma (Çiftçi Mektubu)
Tütünlerin kalitesine yetiştirilen çeşidin ve kullanılan tohumun etkisi inkâr edilemez. Fakat tütün öyle bir bitkidir ki onun kalite özellikleri daha çok dikimden satışa kadar uygulanan işlemlere ve gösterilen dikkat ve özene bağlıdır. Tarlada çok iyi gelişmiş bir tütünün vaktinde kırılmaması veya usulüne uygun kurutulmaması yüzünden değerini tamamen kaybedebileceği malumdur. Bu itibarla kırım ve kurutmanın tütünün kalitesi üzerindeki etkisi büyüktür.
Dünyanın değişik yerlerinde yetiştirilen tütün çeşitleri güneşte, kapalı hangarlarda, içinden sıcak hava geçen borularla veya altında ateş yakılarak ısıtılan hangarlarda çeşitli şekillerde kurutulur. Türk tütünleri güneşte kurutma yöntemiyle kurutulmaktadır. Yurdumuzda güneşte kurutma yöntemi çeşitli şekillerde uygulanmaktadır. Bu yöntemler arasında ızgara, vagon ve ayna sayılabilir. Güneşte kurutma Türk tütünlerinin kurutulması için en güzel ve en ekonomik bir yöntemdir.
Türk tütünleri el el ve olgunlaştıkça kırılır. Olgunluk belirtileri çeşitlerin özelliklerine göre yaprağın uçlarından başlayarak kenarların sararması, yaprak yüzünde kurbağacık denilen sarı kabarcıkların meydana gelmesi ile anlaşılır. Bununla beraber bu tarif ettiğimiz olgunluk belirtileri her çeşitte açık bir şekilde görülmez. Bu takdirde olgunluğu anlama işi üreticinin bilgi ve tecrübesine kalır. Tütünlerin olgunlaştığını anlamak için sabah erkenden tarlaya giderek, yaprakları gözden geçirmemiz gerekir. Güneş yükseldikten sonra hatta akşam serinliğinde tütünün olgunluğunu tayine kalkışmak hatalı bir iş olacaktır. Tütünün en uygun kırma zamanı gecenin sabaha döndüğü (saat 4–5 gibi) sabah erkenden başlamalı ve güneş gereği gibi yükselip yapraklar gevşeyinceye ve sakızlaşıp ele yapışıncaya kadar devam etmelidir.
Akşam serinliğinde ve gece fenerle de tütün kırılırsa da bu işi yapmamakta fayda vardır. Şöyle ki; bütün bitkilerde olduğu gibi tütünün de yaprağı bitkiye ciğer ve mide vazifesini görür. Yaprak sabahleyin güneşin doğuşundan, akşam üzeri batımına kadar köklerle topraktan ve gözenekleri vasıtasıyla aldığı ışık, CO2 ve besin maddelerini birbirine karıştırarak yaprakta depolar. Güneş battıktan sonra bunları teker teker sindirmeye başlar ve işe yarar şekle sokar. Eğer gün ortasında ve akşam üzeri tütün kırarsak yaprağın içindeki besin maddeleri henüz sindirilmemiş olduğundan kurutuldukları zaman kalite üzerine menfi etki yaparlar. Hâlbuki gecenin sabaha döndüğü vakitte yapraklardaki besin maddeleri iyice sindirilmiş bulunduğundan bu şekilde kırılan yapraklar kuruyunca daha iyi vasıflı olur.
Tütün ne çok ham ne de geçkin kırılmamalı tam olgunluk zamanında kırılmalıdır. Bununla beraber toprak ve çeşide göre bazen olgunluk devresinden bir az evvel veya bir az sonra kırmak zorunluluğu olabilir ki bu da yine üreticinin bilgi ve tecrübesine bakar. Üzerine çiğ düşen, yağmur yağan tütünlerden ıslaklık kalkıncaya kadar kırım yapılmamalı ve yağmur sonrası su yürüyen tütünlerde kırım ertelenmelidir. Dip yaprakların hiç bir değeri olmadığı için sıyrılıp yok edilmesi gerekir. Bu işlemler yapıldıktan sonra dip üstünden başlayarak ve her defasında her fidandan 3–4 yaprak koparmak suretiyle kırıma devam edilmelidir.
Fazla kurak geçen yıllarda dikilen fidelerin tutmaması veya kurt kesmesinden dolayı gelişme geriliği gösteren tütünler bir boyda olmadığı gibi hepsi aynı zamanda olgunluğa gelmez. Bu gibi hallerde kırıma dikkat edilmeli, tütünlerin olgun yapraklarının kırılmasına özen gösterilmelidir. Böyle karışık kırımı yapılan tütünlerin vasıfları düşük ve tüccar deposunda ve işlemesinde daha fazla işçilik gerekeceğinden alıcılar tarafından düşük fiyat verilebilir. En iyisi bu gibi tütünler dizmeden evvel boylarına göre tasnif edilmelidir. Tarlada kırılan yapraklar istifi bozulmadan sepetlere, küfelere yerleştirilerek, kurduğunuz çardak veya gölgeliğe getirilir. Burada çoluk çocuk, genç ihtiyar bütün aile bireyleri tütünleri dizmeye koyulur. Eller zifirden kararır, gözler bazen yaprağa, bazen iğneye bazen de eline batan iğneye bakar ki tam o zaman uykunuz açılır. Kırım yapılan yaz aylarında hayat tarlada geçer. Bu günler, uykunun en tatlı ve arandığı günlerdir. Yaz geceleri tütün tarlalarının bulunduğu kesimler fener ve lüks ışığında kasaba ve şehir havası verir bilmeyen bir yolcuya.
Tütünün dizilmesinde dikkat edilecek noktalar şunlardır. Az ip kullanmak için lüzumundan fazla sık dizmemeli, tütün dizerken yaprakları örselememeli, iğne rast gelen yerden sokulmamalıdır.
Dizilen tütünler ızgara usulünde kargılara, vagon usulünde ise doğrudan doğruya aynalara takılır. Bu esnada en çok dikkat edilecek nokta yeni dizilmiş tütünleri birden bire güneşe çıkarmamak, çeşide göre bir süre gölgede sarardıktan sonra yavaş yavaş güneşe alıştırmak, naylon seraya soldurma işlemi yapıldıktan sonra günün serin saatlerinde çıkarmak ve vagon usulünde aynaları hangara sürmek suretiyle geceleri çiğden ve yağmurdan korumaktır. Bazı çeşitlerde sarı renk yerine kırmızı renk makbuldür. Bu takdirde kurutmanın sonuna doğru tütünleri bir kaç defa sabah çiğ’e göstermek kırmızı renk için gereklidir. Tütünlerin kuruduğu, orta damarının tamamen kurumasıyla anlaşılır. Kuruyan tütünler Ege Bölgesinde yere serilmek ve diğer üretim bölgelerinde hevenk halinde 1–2 gün güneşe tutmak suretiyle tamamıyla pişkinleşir ve suyunu kaybeder. Bundan sonra dikkat edilecek nokta tütünlerin rutubetli bir sabah, tavlı bir halde, kırılıp zedelenmeden istif veya askı yerine nakledilmesidir. Tütünlerin istif yapıldığı veya hevenk halinde asıldığı yerler ahırlardan uzak, zemini tahta döşeli, rutubetsiz yerler olmalıdır. Aksi halde tütünlerin bulunduğu yerdeki pis kokular tütüne sindiği gibi küflenme ve kurtlanma gibi zararlar da meydana gelebilir.
Tütünde kurutma sırasında kara göbek, kara veya sarı benek görülebilir. Kara göbek kuruyan yaprakların göbeklerinin siyahlaşması, kara veya sarı benekte yaprakların üzerinde yer yer siyah veya sarı lekelerin oluşmasıdır. Her iki hata da yaprakların çiğli veya ıslak halde dizilmesi, sık dizilmesi veya dizildikten sonra çiğ veya yağmura kaptırılmasından ileri gelmektedir. Yine sık dizim ve yeterince soldurma yapılmamış dizilerde de kara göbek olmaktadır. İstif ve askıda tütün yapraklarına zarar veren tütün güvesi ve tatlı kurt isimli böceklerin zararı olmaktadır. Bunların zararından korunmak için tütün kurutulan, askı ve istif yapılan yerler temiz tutulmalı, bu gibi yerlerde tütün kırıntısı, yiyecek ve unlu maddeler bulundurulmamalı, tütün damlarının duvarları badana edilmeli ve küflenmemeleri için istif veya askı damlarının rutubetsiz olması gereklidir.
Sayın tütün üreticileri, iyi vasıflı tütün elde etmek için kırım ve kurutmaya dikkat ediniz. Tütünlerinizi el el ve olgunlaştıkça kırınız. Gün ortası, akşamüzeri tütün kırmak, dizi hesabı tütün kırdırmak, bütün mahsulü bir - iki elde kaldırmak gibi yanlış uygulamalardan vazgeçmelisiniz. Zamanında veya usulüne uygun olarak yapamadığınız tütün işleri, tütün ziraatına hâkim olamadığınızdan değil gücünüzden fazla dikim yapmanızdan ileri gelmekte ve zararını yine siz çekmektesiniz. Bu itibarla çoluk çocuğunuzla başarabilecek kadar tütün dikerek bütün işlerinizi sıkılmadan, üzülmeden, usulünce ve zamanında başarmanız kaçınılmazdır.
Tütününüz bereketli, kuruyan tütünleriniz yaz kurusu olsun…